Bergama Halıları

Bergama Kültür ve Sanat Vakfı

  • Bergama Halıları
  • Halı Türleri

Bergama Halıları

Erken devirlerden başlayarak günümüze gelen tarihsel bir süreçte , Anadolu Türkmen dokuyucusunun düz ve düğümlü dokuma yaygı kültürü içinde, kendine has renk ve desen yapısı ile ayrı bir kimliğe sahip Batı Anadolu Bergama Halıları ile ilgili olarak güzel araştırmalar yapılmış durumda..

Bergama sevdalısı kültür adamı Osman Bayatlı'dan başlayarak birçok araştırmacı, Bergama düz ve düğümlü yaygıları konusunda son dönemi kapsayan araştırmalar ve yayınlar yaparak konuya dikkatleri çekmiş konumdalar.. Daha önemlisi, çok önemli miktardaki yayında yer alan, özellikle yurtdışı Müze ve özel koleksiyon sahiplerinin koleksiyonlarındaki kıymetli Batı Anadolu Bergama çevresi halıları, sadece Türkiye'de konuya ilgi duyanların değil , Avrupa ve Amerika'da konuya ilgi duyanların tanıdığı bir Anadolu geleneksel dokuma tip ve karakterini gündeme getirmiş durumda..

Ancak; bütün bu çalışmalar içinde, erken devirlerden günümüze bütün bir Bergama Halılarının kimliğini ve karakteristiğini bulmak, veya daha derin düşünüldüğünde; Bergama'yı Bergama yapan ve farklı kılan Bergamalı dokuyucunun estetik dünyasına yönelmek gerektiğinde , bütün bu halıları gerek yurtiçi, gerek yurtdışı yayınlardan takip etmek veya; Avrupa'dan Amerika'ya değin geniş bir coğrafyada Batı Anadolu'dan , büyük bir ihtimalle de Bergama'dan ithal edilmiş bu nadide Bergama Halılarına tek - tek ulaşmak gerekiyor..

Bizler ; şimdiye dek yapılmış araştırmalar ve yayınlar yanı sıra, bütün bu çalışmalar içinde yer alan ve münferit olarak "birbirinden bağımsız ve habersiz tanıtılmış" olan Batı Anadolu Bergama çevresi Halılarım , ulaşabildiğimiz büyük bir bölümünü bir araya getirmek ve tarihsel bir süreç içinde birbirine yakın ve anonimleşmiş karakterleriyle, "dokuyucunun estetik dünyasından geldiği ölçülerde" gruplandırarak, "Tarihten Günümüze Bergama Halıları" kimliğiyle betimlemeyi amaçladık..

Fahrettin Kayıpmaz (Berksav'ın Bergama Halıları adlı yayınından. Fotoğraflar da aynı yayından alınmıştır.)

Halı Türleri

YAĞCIBEDİR TÜRKMEN GRUBU HALILARI

Yağcıbedir olarak tanınan oymak Balıkesir ve Bergama çevresinde 24 köyde yerleşmiştir.Bir zamanlar orduya yay imal etmelerinden dolayı yaycibedir olarak tanınan bölge zamanla değişerek yağcıbedir'e değişmiştir.Bergama'nın batısında Geyik dağının eteklerindeki Mazılı, Çağlan,Kıroba,Kocaoba Samanlık gibi köylerde; halı,kilim,heybe,torba,çuval ve çul dokunmaktadır.

Yağcıbedir halılarının eskileri ve iyileri zarif ve güzeldir.Yüz cm2 de 800-1000 düğüm vardır.Renk olarak mavi,fes rengi güvez ve koyu kırmızı kullanılmaktadır.Bu renkleri uzun süre muhafaza ederler.Ekseriyetle 80*120 cm ebatlarındadır.

Yaklaşık 80 90 yıl öncesine kadar Bergama çevresi yağcıbedir dokumalarında kullanılan ilmek ipi renklerini O.bayatlı şu şekilde derlemiş bulunmaktadır.

Meşe kabuğu :Kahverengi ve siyah boyar
Palamut tırnağı :Siyah boyar
Nar kabuğu :Kahverengi ve siyah boyar
Ceviz kabuğu :Kahverengi boyar
Kök boya :Vişne rengi boyar
Çömlek boya (çivit) :Lacivert boyar
Asma yaprağı :Tazesi filizi ,kartı sarı boyar

Bu boyaları sabitlemek için şap,tuz ve yoğurt suyunda paslandırılmış demirden faydalanılı.Yine sabitlemek için 3 gün süre ile gübreli toprak suyunda bekletmek te kullanılır.

KAZDAĞİ TÜRKMEN GRUBU HALILARI

1860 lı yıllardan sonra Çanakkale Kaz Dağları yöresinde zorunlu iskan edilmiş Türkmen gruplarının halılarıdır.

Zeminlerinde yerleşmiş motiflere göre halılar isimlendirilmişlerdir.

Turnalı Çanakkale halıları, Çarklı elekli Çanakkale halıları, Elekli halılar ,Sarıbaş halılar, Çanakkale oklu halıları, Baratlı Çanakkale halıları

YUNTDAĞI TÜRKMEN GRUBU HALILARI

XlX.yy kadar Bergama ve köylerinde hemen hemen her evde dokuma tezgahı bulunmaktaydı.Bugün ise sadece 3 bölgesinde (Kozak,Yuntdağ, Yağcıbedir) dokumacılık kalmıştır.

Bergama'nın güneyinde 1084 rakımlı yutdağ yaylasında bulunan 60 kadar köyden bilhassa Seklik,Atcilar,Sarıahmetler,Maldan,Süngülü, Pınqarköy,karahüseyinli,İsmailli,Bayramcilar ve Yeniceköyde halı,kilim,heybe ve torba dokunmaktadır.Yuntdağında dokunan halılar deveboynu,yeşilbaş ve düz biçim isimlerini alırlar.Renkler koyu kiraz kırmızısı, koyumavi ve natürel devetüyü rengidir.

YÜNCÜ KARAKEÇİLİ HALILARI

Yüncü aşiretine ait Balikesir İvrindi Bergama ve hatta Bursa çevresindeki köyler tam olarak tesbit edilememektedir.Kendilerine ait renk ve desen yapısı ile diğer türkmen gruplarından çok farklı halı ve kilim geleneği bulunan yüncülerin tıpki kimliklerini unuttukları gibi dokuma geleneklerini de unuttuklarını görüyoruz.

Yüncü halıları özellikle iç içe kancalı birbirine geçmeli madalyon orta zemini itibariyle İran ve Horasanda yerleşmiş Belucistan Türkmenlerinin halılarına benzemektedir.

KOZAK HALILARI

Kozak bergama'ya bağlı bir yörenin adıdır.Fıstık Çamı ve çam ormanları ile ünlü bu bölge yörenin cennet köşelerinden biridir.
Bergama'nın kuzeyinde bulunan 500 rakımlı KOzak yaylasının 18 köyünden bir çoğunda halı kilim,torma pamuk bezi dokunmaktadır.Eskiden her evde halı tezgahı olur ve küçük kızlar mutlaka halı ustrası (ilme bıçağı) kullanmasını öğrenirlerdi.
Kozak halıları küçük ebatları, Kozak çevresine has bordür ve zemin desenleri ile ayrı bir özellik arzederler

SECCADELER

Mihrap desenli seccade örnekleri Bergama müzesinin çok kıymetli ve yöreye özgü halı ve kilim kolleksiyonu içinde yer almaktadır.Halılar arasındada ayrı bir bölüm halinde ele alınmışlardır.

GEOMETRİK DESENLİ BERGAMA HALILARI

Yakın Dönem Bergama halıları içinde ele alınan daha ilginç halılardan bazıları, zeminleri geometrik bölünmeler içinde değerlendirilmiş bu grupta yer alan halılar olmuştur.

Bu bölümdeki halılar ; geleneksel köy el halılarından farklı,daha merkezi,şehirli veya kentli Bergama'yı ve geleneksel dokumalarını işaret eder durundaki halılardır.