HACI HAKİM HAMAMI
Uzun çarşıda Hacı Hakim Camisi’nin karşısındadır.Erkek ve kadınlar için iki bölüme ayrıldığından Çifte hamamlar veya çarşı hamamı denilir. Kapısı üstündeki boşlukta kitabesinin bulunduğu sanılmaktadır. 1336(1918)tarihli berat bu hamamın Hacı Hakim Camisi’ne vakfedildiğini yazmaktadır. Hamam, 22x30 m. ölçüsündedir. Aynı teşkilatı bulunan erkek ve kadınlar bölümünde onikişerden 24 kubbe vardır.
Cadde boyundaki iki kubbesi büyüktür. 4’ü orta,16’sı küçük kubbe olup, iki de tonoz örtü vardır. Erkekler hamamının kapısı çarşıya açılmıştır. Kanadın istinat ettiği basık kemerin içi Bursa tipi kemerdir.Kapıdan soyunma yerine inilmektedir.Ortada bir havuz,kenarlarda da kafesli soyunma odaları vardır. Burada bulunan büyük kubbeye geçidi temin için köşelerde ¼ küreler teşkil edilmiştir. Hamamın duvarları 1-1,5 m. kalınlığında olup, tuğla arasına yonu taş koyma usulü ile yapılmıştır.Kirpi saçaklarının bir kısmı,cadde boyunca dizilmiş olan dükkanlar tarafından bozulmuştur.
Soyunma yerinin son köşesinde bulunan bir kapıdan soğukluğa girilir.Burada büyükçe bir kubbenin etrafında dört küçük kubbe bulunmaktadır.Bunlardan sağdakiler ayakyolu ile temizlik odasıdır. Buradan bir kapı ile yıkanma yerine geçilir.Bu kapı da diğerleri gibi istalaktitlerle süslenmiştir.yıkanma yerinin ortasında,orta büyüklükte bir kubbe ile örtülü göbek taşı,küçük kubbelerle örtülü iki halvet ve üç yıkanma odası sofa vardır.
Göbek taşı,yarım daire geçmelerle bağlanmış olan göbek taşının ortasındaki 8 köşe bir mermer,her iki mermer arasına konan kırmızı ve siyah somakilerle çerçevelenmiştir. Halvetlerde ikişerden 7 kurna vardır. Her kurnanın üzerindeki tezyinat ayrıdır.
Halvetlerden birisinin döşemesi büyük bir zevkle işlenmiştir.Ortada yeşil somaki,etrafında 20cm.mermer bordur,bunun dışında 25 cm. genişliğinde 6 köşe,3 köşesinde de mermer ve kırmızı somakilerle bir ikinci bordur çevrilmiştir.Bu bordur dışında 40 cm. genişliğinde mermer plaka ile zemin tezyin edilmiştir. Hamamın mermer plaka döşemesinin kenarlarındaki küçük oluklar kullanılmış suları kanala akıtmaktadır.Kubbelerdeki fanus ve cam örtülü yıldız biçimindeki küçük deliklerden hamamın içine ışık sızmaktadır. Hamamın ısıtma tertibatı külhana bağlıdır.Külhan hamamın arkasındadır.Burada bulunan kazanın sıcak suyu, yıkanma yerlerine akmaktadır. Soğuk su taksimi de aynıdır. Külhandan gelen alev ve sıcaklığın , mermer döşemenin altındaki 15 kadar cehennem yolunda (Köhnez) dolaşmasıyla hamam ısıtılmaktadır.
Bu yolların muhtelif yerlerinde delikler vardır.Bunlar göbek taşı ve oturaklar gibi yüksekçe olan yerlerin altındadır. Cehennem yolunun işlemesi ve buralara kaçan dumanın dışarı çıkması için de soğukluğun büyük kubbesine bitişik yan duvarının iç kısmında birer baca yapılmıştır.Ayrıca künkten havayı temizlemek için 35 baca vardır. Kadınlar bölümünün kapısı,Kulaksız Cami minaresinin karşısındadır.Merdivenle inilen eski kapısı kapatılmıştır.Burada,bir mermer levha üzerinde (Sure-i İhlas)’ın yarısının çift yazısı vardır.
Yeni açılan kapısından içeri girilince merdivenle soyunma yerine inilmektedir. Eskiden büyük kubbesinin etrafında bulunan süslerden bugün hiçbir iz kalmamıştır.Yalnız kubbe intikal şekillerini süsleyen istalaktitler durmaktadır. Hamamın dört tarafını saran dükkanlar kaldırıldığı zaman, Bursa’daki meydaneli hamama benzeyen ve devrinin sanat bakımından tarihi kıymeti haiz bir şaheseri olan bu binayı bütün görkemiyle görmek mümkün olabilecektir.
Kaynakça: Bergama Tarihinde Türk İslam Eserleri –Osman Bayatlı (Bergama Belediyesi Kültür Yayınları)
KÜPLÜ HAMAM
Rüştiye Mektebi caddesindedir.Taşhan ve İncirli Mescitle birlikte yapılmıştır. Hamamın soyunma salonundaki havuz üstüne konmuş olan mermer küp yüzünden Küplü Hamam adını almıştır.(1) Hamamın kitabesi yoktur. 830(1427)vakıfnamesinde, Hatip Mahmutpaşa’nın oğlu Hibetullah tarafından yaptırıldığı ve vakfolunduğu anlaşılmaktadır.(2) 8.5x16.6 ölçüsünde olan hamamın esas kubbesini taşıyan duvarla, moloz taş ve kireç harçla yapılmıştır. Hamama, caddeye bakan büyük kapısından girilmektedir.
Kadınlara tahsis edildiği günlerde ise arka sokağa açılan küçük kapısı açık bulundurulmaktadır. Soyunma salonunun üstü ahşaptır.
Görülen kemer izleri , burasının kubbe ile örtülü olduğunu anlatmaktadır.
Söylendiğine göre, bu kubbe, yüzyıl önce yıkılmıştır. Mermer plaka döşeli salonun ortasında bir havuz, etrafında soyunma yerleri vardır. Buradan, küçük kapı yanında bulunan ara kapısından soğukluk denilen odaya,oradan da yıkanma yerine geçilmektedir. Yıkanma yerinde bir göbek taşı,üç halvet ve bir sofa ile bir de ayakyolu bulunmaktadır.
Göbek taşının üstünde büyük bir kubbe,ötekilerin üzerinde de daha küçük kubbeler vardır. Büyük kubbenin olduğu yerde,dört köşeden 8 köşeye geçmek için köşelerde istilaktitler vücuda getirilmiştir. Mermer döşemenin etrafındaki oluklar suları kanala akıtmaktadır.
Kapının karşısına gelen halvet,zengin mermer döşeme taşımaktadır. Dört köşe zeminin ortasındaki yuvarlak,deniz dalgası şeklinde hal köpüğü rengi yekpare somakiden yapılmıştır. Bunun etrafını , yeşil, kırmızı,beyaz somakilerden stilize edilen köşeli vazolarla yapılmış motifler çevrelemiştir.
Yuvarlaktan dört köşeye geçiş de ,yine ayrı renkteki somakilerle tamamlanmış olup,etrafı yeşil mermerle bordrolanmıştır. Hamamı ısıtmak için döşeminin altında bir çok cehennem yolları yapılmıştır.Buralara külhandan gelen hararet ,hamamı ısıtmaktadır.Bu yılların işlemesi için bir cehenneme bacası ve hamamın hava değişimi için de yedi buhar bacası meydana getirilmiştir.Kubbelerde bulunan cam fanuslar hamama loş bir ışık vermektedir. (1)
Bu hamamda bulunan mermer küpün göbeğinde ,kabartma bir şerit halinde on beş süvari bir bayram gününü kutlamaktadır.Bu küp ile birlikte Bizans altını dolu olarak bulunan diğer iki küp şimdi İstanbul Ayasofya Müzesinde bulunmaktadır. (2)Hamamın arapçası olan vakıfnamenin kıaltılmış türkçesi şöyledir:Bergama’da Ece mahallesinde (Vezirlerden ece bey adından )kendi mülkü hamamı,akar suyu,avlusu,havuzları,kapıları,kilitleri,odaları ve bütün eşyalarıyla vakfetti. Satılmaz, hibe edilmez, rehin bırakılmaz, değiştirilmez, ısen intikal edilmez kıyamete kadar . Eğer bir kimse bunun vakfolunduğunu işiterek değiştiririse ,günahı tebliği edenlerin üzerinedir.Bir kimse bunun iptaline çalışır ve harap olmasına sebep olursa Allah’ın meleklerinin ve insanların lanetine uğrasın.
Kaynakça: Bergama Tarihinde Türk İslam Eserleri –Osman Bayatlı (Bergama Belediyesi Kültür Yayınları)
TABAKLAR HAMAMI
Bergama çayının sağ sahilinde ve Ulucami karşısınadır.Eskiden çay boyunda bulunan tabakhaneler arasında kaldığından bu adı almıştır. Daha eskiden ise, bu civarda Pabuççular arastası (Başmak Pazarı)bulunduğundan bu isimle anılmıştır. Buraya Çınarlı Çarşı da denilmiştir.
Hamam, 1258 (1842)senesindeki sel baskınında harap olmuştur. Bugün beş ev arasında kalan bu binanın bir kısım yerleri ayakta bir kısım yerleri ayakta durmaktadır.(1) Kitabesi yoktur. İnşa tarzına göre, Ulucami ile birlikte yapılmış olduğu tahmin olunmaktadır. Hamam, tezyinatının zenginliği ve çeşitliliği itibariyle sanat bakımından üstün bir değer taşımaktadır.
Büyük tahribata uğramış olmasına rağmen, binanın yapılışında devrinin yüksek mimarlık sanatını görmek mümkün olmaktadır. Hamamının cephesi 9,derinliği 22 ve kubbesine kadar yüksekliği 5 m.dir.Cephenin ortasında bulunan kapısından soyunma yerine girilmektedir. Burayı örten büyük kubbe sağlam kalmış, diğer kubbeler ise yıkılmıştır.
Soyunma yerinden, sivri kemerli bir kapı ile ikinci bölüme girilmektedir.Burada sağda birer kubbeli üç halvet, solunda biri tonoz, ikisi kubbeli olmak üzere halvet ve sofa bulunmaktadır. Hamam, adi taş, tuğla ve kireç harçla yapılmış ve dört duvar üstüne kubbeler oturtulmuştur.
Dört köşeden daireye geçiş sırasında köşelerde istalaktitli tezyinat meydana getirilerek boşluk örtülmüştür.Duvar sıvalarının üzeri kalem işleriyle işlenilmek suretiyle de güzellik sağlanmıştır. İstalaktitler değişik şekillerde meydana getirilmiştir.
İçbükey geçmeli tabakaları dışbükey olanlar izlemiştir.Bunlar ,birbiri üzerine katmer katmer çıkmaktadır. Bugün tamamıyla sökülmüş olan döşemenin altındaki cehennem yollarıyla hamamın ısıtıldığı izlerden belli olmaktadır. Duvarlarda yan yana görülen dar künklerden sıcak-soğuk su akmıştır. Ayrıca,hamamın havasını değiştirmek için kubbelere kadar çıkan künk bacalar da bulunmaktadır. Hamamın arkasında ve çay boyunda bir evin bahçesinde bulunan su mahzeni ile külhanı oldukça sağlamdır. Bunun genişliği 2,uzunluğu 12, yüksekliği 2m.dir. Arkeolog-Mimar Dr.P.Schazman tarafından 50 yıl önce yapılmış olan hamamın planı , Türk sanatının zevk ve ahengini bütün inceliğiyle göstermektedir. (1) Eski tabakhanede bulunan sel kitabesi 30 yıl önce yeni tabakhaneye kaldırılmıştır.Nuh’un tufanını andıran el,ramazanın onuncu günü Bergama’yı basmıştır.
Kaynakça: Bergama Tarihinde Türk İslam Eserleri –Osman Bayatlı (Bergama Belediyesi Kültür Yayınları)